Бу инде традиция
Елына ике тапкыр без бу урыннарда: май һәм октябрьдә булабыз. Быел да, эсселек тә интеккән булса да, район ветераннары 17 май көнне таныш Югары Ослан — Суслонгер маршруты белән юл тотты. Һәр тапкыр мари урманнарында, хәрби уку лагере урынында төрле кешеләр була. Нигездә, бу гаиләдә бу коточкыч сүз әйтүчеләр-Суслонгер.
Юрий Вальков, безнең машина йөртүче, уку лагере урынына юлны биш бармагы кебек белә! Урманга кергәндә, безне урман патруле туктата. Юл ябык, урманга керү янгын куркынычы аркасында катгый тыела. Тик егетләр безнең турында беләләр икән, шуңа күрә проблемалар юк иде.
- Бу бит Югары Ослан районыннан, алар монда лагерьда вафат булган якташларына һәйкәл куйдылар. Узсыннар.
Менә шулай, безне өлкән кеше булган, күрәсең.
Без, үз чиратыбызда, хәтта яр буенда да Көмеш учак кабызмаячакбыз, дип ышандырдык. Ә менә су коенырга әзер.
Беренче тукталыш юлның яртысында. Галина Лихачева да, безнең гид һәм игелекле дустыбыз, элеккеге тар эскәмия өеменә утырырга чакыра. Сугыш елларында Суслонгер бистәсен хәрби лагерь һәм Көмеш Күл белән тоташтыра. Галина җирле малайларның бистәдә барысы да — Кукушка дип аталган паровозда йөрергә тырышулары турында сөйли.
Агачлар аркасында безнең һәйкәл күренүгә, йөрәк еш кына сугыла башлый. Күп еллар дәвамында күнегергә вакыт булыр иде, әмма барысы да яңадан кичерәм. Лагерьның тарихы белән беренче танышу да, истәлекле таш кую да...
Кыска импровизацияләнгән митинг. Лагерь турында сөйлибез, барысы турында да, нәрсә алдык белергә вакыт эчендә, әлегә без монда түгел иде. Галина Михаил Черепанов бүләк иткән китаплар белән таныштыра. Аларда мондый медицина документлары бар. санчастьларга, госпитальләргә, шул исәптән моңа, суслонгерскийга да. Икенчесе-мари урманнарында немец әсирен һәм лагерен үткән фронтовик улы истәлекләре.
Әле күптән түгел генә яшеренгән якташларыбызның исем-фамилияләрен укып чыктым.
Бу сәфәрдә катнашучыларның да әйтер сүзе бар иде. Шулай булгач, һәркемнең үз Суслонгеры бар…
Туган урыннардан Сирень, ал гвоздики, нарцисслар…
Рәхмәт сүзләре дә, үтенечебез дә-безне гафу итү. Мари тайгасы соңгы урынга әверелгән кешеләргә бу инде.
Римма Троицкая